Suriye’deki Beşar Esad rejiminin yıkılmasının akabinde Esad idaresindeki Suriye’ye yakın ülkelerden İran’la ilgili yeni bir tez ortaya atıldı.
Reuters haber ajansının özel haberine nazaran, “İran’ın Suriye’de emperyal emelleri” vardı; fakat, kelam konusu plan “gizli büyükelçilik belgelerinin” bulunmasıyla ifşa oldu. Reuters’a nazaran, İran’ın Suriye ile ilgili “büyük planı” direkt siyaset sahnesindeki “baş düşmanı” ABD’nin “taktik tahtasından” alınmıştı.
Buna nazaran, ABD’nin İkinci Dünya Savaşı sonrası devirde Avrupa’nın tekrar inşası için milyarlarca dolar harcaması üzere, İran da iç savaşın büyük yıkıma yol açtığı Suriye’de birebir adımı atacaktı.
“İRAN, ESAD’A HARCADIĞI MİLYARLARI TAZMİN ETMEK İSTİYORDU”
İran’ın 33 sayfalık resmi bir çalışmada yer verilen programında, Marshall Planı’na pek çok kere atıfta bulunuldu. Kelam konusu evrak, Mayıs 2022 tarihliydi ve İran’ın Suriye’de bulunan iktisat siyasetleri ünitesi tarafından kaleme alınmıştı. Doküman, Esad rejiminin yıkıldığı Aralık 2024’te İran’ın Şam’da yağmalanmış olan büyükelçiliğinde Reuters muhabirleri tarafından bulundu.
Habere nazaran, kelam konusu çalışma, orada ve başşehir Şam’daki öteki noktalarda bulunan yüzlerce öbür evrak ile bir ortadaydı. Bu evrakların ortasında mektuplar, kontratlar ve altyapı planları da bulunuyordu. Kelam konusu evraklar, İran’ın “iç savaş sırasında Esad’ı kurtarmak için harcadığı milyarları nasıl tazmin etmeyi planladığını” ortaya koydu.
Suriye strateji dokümanında, İran’ın Suriye üzerinde derinleşen nüfuzunun yanı sıra “ekonomik bir imparatorluk” kurulması öngörülüyordu. Dokümanda “400 milyar dolarlık bir fırsattan” kelam ediliyordu. Reuters’a nazaran, bu “emperyal umutlar” Esad’ın devrilmesiyle birlikte yıkılmış oldu.
“UYDU DEVLET” İDDİASI
Söz konusu planın bulunduğu binadaki evraklar, İranlı yatırımcıların karşı karşıya kaldığı zorlukları da gösterdi. Argümana nazaran, belgerler ayrıyeten “Suriye’yi çıkarlı bir uydu devlet haline getirmeyi amaçlayan lakin başarısız olan çabalara” da ışık tutuyordu.
Reuters, haber için 10’dan fazla İranlı ve Suriyeli iş insanı ile konuştu, yaptırımların “gri bölgesinde dolanan İranlı şirketler ağını” inceledi ve İran’ın terk edilmiş yatırımlarından kimilerini ziyaret etti. Bunların ortasında dini yerler, fabrikalar, askeri tesisler ve daha fazlası bulunuyordu. Bu yatırımların ataklar, yolsuzluk, Batı’nın yaptırımları ve bombardımanlar sebebiyle sekteye uğradığı belirtildi.
İran’ın faaliyette olmayan yatırımları ortasında, İranlı bir mühendislik firması tarafından Lazkiye’de inşa edilen 411 milyon euro kıymetindeki bir güç santrali de vardı. Petrol çıkarılmasını öngören bir proje ise Suriye’nin doğusundaki çölde bahtına terk edildi. İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney’le kontaklı bir hayır kuruluşunun Fırat Nehri’nde inşa ettiği demiryolu köprüsü ise ABD’nin öncülüğündeki koalisyonun yıllar evvel düzenlediği hava akınında yıkıldı.
PLANIN BAŞINDA KİM VARDI?
Reuters’a nazaran, terk edilmiş ve yağmalanmış büyükelçilikte bulunan dokümanlarda bahsi geçen yaklaşık 40 proje, İran’ın tüm yatırımlarının yalnızca bir kısmını oluşturuyordu. Ajansa nazaran, Suriye’nin İranlı şirketlere olan ödenmemiş borç ölçüsü, savaşın sonuna hakikat en az 178 milyon dolara ulaşmıştı.
Haberde, hususa ait olarak, “Nihayetinde, İran’ın Marshall Planı’nı taklit etme ve Suriye’yi içine alan ekonomik bir imparatorluk kurma umutları, daha çok Amerika’nın Irak ve Afganistan’daki yolundan gidiyordu” değerlendirmesine yer verildi. İranlı hükümet yetkililer ise Reuters’ın tespitleri konusundaki yorum taleplerine cevap vermedi.
Habere nazaran, İran’ın Suriye’deki ekonomik planlarını hayata geçirme vazifesi, İran İhtilal Muhafızları Ordusu’ndan inşaat yöneticisi Abbas Akbari’ye aitti. Akbari’nin takımı Marshall Planı’nı model alan araştırmayı gerçekleştirdi. Akbari, sivil projelerdeki lojistik bahislerde yardım etmesi için İhtilal Muhafızları’dan isimlere vazife verdi. Reuters, Şam’daki büyükelçilikte Akbari tarafından imzalanmış mektuplar da bulundu. Evraklarda Akbari’nin desteklediği projelerin ve harcadığı paranın ayrıntıları yer aldı.
“İRAN, ŞİRKETLERİN YAŞADIĞI ZORLUĞA RAĞMEN YATIRIMLARI ARTIRDI”
İran’ın Suriye’ye girişi ise bundan daha öncesine dayanıyordu. İranlı altyapı devi Mapna Group, Şam yakınlarındaki bir güç santralini genişletmek için 2008 yılında birinci mukavelesini imzaladı. Aralık 2011’de iç savaşın da başlamasıyla Mapna da bu durumdan etkilendi. Ama vakitle şirket, ülkedeki yatırımlarını derinleştirmeye başladı. Şirket, Suriye’de ne kadar harcama yaptığı ya da ödemelerin alınıp alınmadığı konusunda kamuoyuna rastgele bir açıklama yapmadı.
Reuters’a nazaran, şirket, vakit zaman Akbari’den de lojistik yardım alıyordu. Reuters’ın haberine nazaran, Suriye’deki öbür İranlı şirketler de Mapna’nın karşı karşıya kaldığı güvenlik sıkıntıları ve mali problemlerle karşı karşıya kaldı. Habere nazaran, Mapna, Copper World ve başka şirketler meseleler yaşamaya devam ederken İran Suriye’deki yatırımlarını ikiye katladı.
Öte yandan, İran ve Suriye, 2015-2020 yılları ortasında Tahran’ın borçlarını geri alabilmesi için bir dizi mutabakat imzalanmıştı. Bu muahedeler, İran’a tarım için toprak, taşınabilir telefon operatörü olabilmek için lisans, konut projeleri, fosfat madencilik hakları ve petrol arama mutabakatları sağlıyordu. Lakin bu projelerin birden fazla da yaptırımlar, işgücü ve güvenlikle ilgili meselelerle karşı karşıya kaldı.
İran ise bu esnada “diğer ülkelere muahede kaybetmeye” başladı. Akbari’nin Ekonomik Kalkınma Merkezi, araştırmasında, Suriye’nin öbür büyük müttefiki Rusya’nın ülkedeki petrol ve gaz üzere çıkarlı bölümlere odaklandığına işaret etti.
“SURİYE, İSRAİL’LE UĞRAŞIN CEPHE HATTINDA”
Akbari’nin nezaretinde hazırlanan, Marshall Planı’na atıfların yer aldığı çalışmada, İran’ın Suriye’de karşı karşıya kaldığı, bankacılık ve ulaşım problemlerinden emniyetsizlik ve bürokrasiye kadar bir dizi sorunu ortaya koydu.
Belgede öteki ülkelerden ayrıntılı olarak bahsedilmezken Suriye’nin İran’ın İsrail ile olan çabasında “cephe hattında” olduğu belirtildi.
Esad rejiminin Aralık 20242te devrilmesi ise “Akbari’nin Suriye planı için perdenin kapanması” manasına geldi.
